VIPASSANA

Normale mensen doen dit niet. Iemand stelde me de eenvoudige vraag: "luister je graag muziek?", "lees je graag een boek?", "schrijf je graag?" en "spreek je graag met de mensen?". Toen ik vier keer met ja antwoordde, vroeg hij me: "waarom doe je dit dan?"

Dat zou ik nu gaan uitvinden zie. Ik heb me tien dagen overgeleverd aan een eeuwenoude techniek die er op gericht is de geest te zuiveren. 2500 jaar geleden al toonde Gothama de Buddha de weg naar deze 'Vipassana", 'seeing things as they really are'. Maar de techniek was van een dusdanige eenvoud dat velen na de dood van Buddha de techniek vergaten, verguisden en zelfs veroordeelden tot dogma.

Ik kende niet veel van mediteren en dacht heel naief dat het een manier zou zijn om beter te kunnen nadenken over het leven, om zeg maar je gedachten te concentreren tot de essentie. Ik wist verder dat Vipassana niet meteen de makkelijkste vorm van mediteren zou zijn. Stijn en Geert, repectievelijk ontmoet in Peru en Ecuador, hadden beiden zo een cursus gevolgd, en kregen me zover om mijn kandidatuur in te dienen voor een dergelijke tiendaagse. Ik vond op Google heelwat dingen terug over Vipassana die me niet zo'n beste indruk gaven van de techniek, maar ach, ik had weinig te verliezen.

Met een klein hartje nam ik de bus naar het meditatiecentrum in Konh Khaen, op 500 km van Bangkok. Ik stond er vanaf nu alleen voor. In het centrum ontmoette ik mijn lotgenoten voor de volgende tien dagen: 7 mannen en 16 vrouwen. Pas na tien dagen zou ik met hen kennis kunnen maken. Ik gokte dat iedereen ervaring had met meditatie behalve ikzelf. Mijn analyse bleek achteraf bijna juist te zijn: 1 Koreaans meisje had nog nooit gemediteerd, al de rest had een verleden van yoga of had voordien liggen oefenen met andere vormen van meditatie. Maar voor nu was het: ssstttt. Zwijgen en opletten.

Die tien dagen zwijgen was nog het makkelijkste aspect van de cursus. Het zorgde soms voor practische problemen zoals op de toiletten waar je niet hoefde te kloppen want niemand mocht bezet roepen. Maar ik begreep de achterliggende gedachte wel:
- wie niet spreekt, kan niet liegen (liegen is verboden tijdens die tien dagen, net zoals oa het doden van mensen (!) of dieren -vandaar het vegetarische dieet- en het hebben van sexuele contacten);
- wie niet spreekt, raakt sneller in een staat van mentale rust;
- wie niet spreekt, krijgt geen input van anderen ivm de meditatietechniek waardoor er frustratie zou kunnen groeien; inderdaad, ik zou niet willen meemaken dat iemand van mijn medecursisten me na drie dagen zou komen vertellen dat hij of zij al bubbels of tintelingen voelt opkomen in zijn of haar hoofd, terwijl ik nog helemaal niets zou voelen...

Het dagschema zelf was het moeilijkst om te respecteren:

04.00 am opstaan
04.30 am meditatie
06.30 am ontbijt
08.00 am meditatie
11.00 am lunch
01.00 pm meditatie
05.00 pm avondmaal
06.00 pm meditatie
07.00 pm theoretische en practische duiding door Goenka (op video)
08.30 pm meditatie
09.00 pm break
09.30 pm lichten uit

Wie de uren meditatie in dit lijstje optelt, komt aan 11 uur per dag. Ik had dat vooraf niet geinventariseerd (= niet verstandig) en voelde ter plaatse, dag na dag, de weerstand groeien tegen zo'n berg verplichte meditatietijd. Het kwam er min of meer op neer, rekende ik uit, dat ik 11 + 6,5 u (slaaptijd) = 17,5 uur per dag met mijn ogen dicht de minuten wegtelde.

Het wilde maar niet lukken. Ik moest me concentreren op mijn ademhaling, maar dacht aan zoveel andere dingen. Na een minuut of drie kwam ik dan terug bij mijn ademhaling. Op den duur begon ik teksten te schrijven in mijn hoofd, zinnen aan elkaar te breien over die zielige meditatietraining. Deze alinea kwam min of meer tot stand op dag twee, tijdens het zesde meditatieuur, bijvoorbeeld...

Maar ik wilde niet opgeven, ook niet toen ik na drie dagen nog steeds lag te knoeien met de concentratie op mijn ademhaling. Ik dacht: straks gaat een nieuwe wereld voor mij open, straks gaat een nieuwe wereld voor mij open, straks, straks, straks. Als een mantra begon ik woorden te reciteren in mijn hoofd. Maar toen vernam ik van de leraar dat Vipassana in tegenstelling tot andere meditatietechnieken niet werkt met verbalisaties of visualisaties. Enkel de ademhaling, Hans.

Jezus.

Maar ook die kwam niet ter hulp.

Wat studeerde ik? Zonder volledig te zijn en met respect voor de techniek, zat de praktijk van de cursus min of meer zo in elkaar:
dag 1: concentratie op ademhaling
dag 2: concentratie op de 'touch' van de ademhaling, voel hoe de adem aan de neus het lichaam binnenstroomt en weer uitstroomt
dag 3: concentratie op de neusgaten en de plek net onder de neusgaten, waar de adem langs de haartjes en over de bovenlip strijkt
dag 4: grote sprong, want na drie dagen neus en neusgatenconcentratie moeten we plots de bovenkant van ons hoofd gaan verkennen. We verleggen dus de aandacht van de ademhaling naar de 'sensaties' die je voelt op je lichaam. In dit geval sensaties aan de bovenkant van je hoofd, en vervolgens aan je ogen, neus, lippen enz tot aan de hals
dag 5: concentratie op sensaties op de huid, beetje bij beetje verkennen we de sensaties over het hele lichaam.
dag 6: concentratie op sensaties op de huid, en proberen sommige lichaamsdelen - zoals de beide benen - tegelijk te verkennen op sensaties.
dag 7: concentratie op free flow, nl proberen het hele lichaam als een stroom van sensaties te ervaren
dag 8: concentratie op free flow, maar ook onderhuids.
dag 9: zelfde oefening
dag 10: zelfde oefening

Dat ging dus allemaal zeer zeer traag voorbij, en er werden bijzonder weinig woorden vuil gemaakt aan het uitleggen van de techniek. Na een sessie van een uur werd er een pauze van 5 minuten ingelast. De assistent leraar zei dan gewoonlijk: '5 minute break, and then come back for further instructions'. Dan ging je na 5 minuten terug zitten en dan waren de instructies voor het volgende uur steevast deze legendarische woorden: 'Start again'. Daar moest je het dan het hele volgende uur mee doen. Op den duur kon ik er mee lachen. Start again.

Vanaf dag 5 kwam er drie keer per dag een sessie 'of strong determination' bij. Dat betekende in concreto dat er van je verwacht werd dat je tijdens dat uur je positie niet veranderde. Geen enkele beweging van je gekruiste voeten en benen, je handen, armen of je hoofd. Je weet ook niet hoe lang een uur duurt want je hebt je ogen dicht en er is geen horloge om te spieken. Verdomme, dacht ik, een uur in een internetcafe is zo voorbij, maar aan een uur mediteren komt maar geen einde... Maar ik maakte dus alweer de fout om te denken. Concentreer je op je sensaties, Hans!

Al die tijd moesten we rekening houden met twee kernwoorden uit de hele Vipassana techniek: awareness en equanimity. Het eerste wil zeggen dat je je altijd en op elk moment bewust moet zijn van hetzij je ademhaling hetzij je sensaties op of in het lichaam, en het tweede wil zeggen dag je daar niet met emoties mag op reageren. Dus niet blij zijn met aangename sensaties, en niet ambetant zijn als je pijnlijke sensaties voelt.

Ik voelde alleen maar pijnlijke sensaties. Steken in mijn onderrug gingen over in een doffe pijn en later in een doof gevoel. Na een sessie van twee uur stil zitten op een meditatiematje kon ik maar aan 1 ding denken: WAAR IS DIRK VAN NEVEL? (mijn ostheopaat)

Later kwam aan het licht dat ik dus moet leren die pijnlijke sensaties te aanvaarden: dan gaan ze vanzelf voorbij.
Want dat is de essentie van Vipassana: alle sensaties die je voelt in je eigen lichaam hebben de eigenschap van vergankelijkheid. Ze ontstaan, en gaan even later weer weg. Dat is een wet uit de natuur, die ondertussen wereldwijd wordt erkend door academici en wetenschappers van alle slag: alles ontstaat en verdwijnt. Sommige dingen duren een seconde, andere een uur, sommige een half leven. Maar het is zeker dat het zal veranderen en ooit zal verdwijnen. Vanuit die gedachte is het belangrijk om niet te reageren op wat je voelt binnen je lichaam. Je weet immers dat het niet zal duren.

Elke avond kreeg je dan een videodiscours te horen van Mijnheer Goenka hemzelve. Dat was het leukste stuk van de dag, want de man is behalve intelligent ook nog eens bijzonder charismatisch. Gedurende een dik uur kreeg je aan de hand van tal van voorbeelden de smaak te pakken van Vipassana. De man heeft overschot van gelijk op alle fronten en ik geloof echt dat zijn aanpak op termijn vruchten afwerpt. Maar die termijn blijkt langer dan tien dagen te zijn. Deze vrijwillige opsluiting vergelijkt hij graag met een operatie van de geest. We zijn na die tien dagen doorgedrongen tot de onderbewuste lagen van de geest, en het proces van zuivering van de geest is in werking gezet. Nu moet ik enkel nog, volgens de aangeleerde techniek, dagelijks mijn meditatie verderzetten. Een uur in de ochtend, een uur voor het slapengaan. Zo verdwijnt het ego, het ik ik ik, het mijn mijn mijn, en krijgt mededogen voor anderen een primaire rol in mijn leven.

Wishfull thinking? Misschien.
Andere mensen met een minder dagje gaan es goed shoppen om hun gedacht te verzetten. Of gaan es lekker eten, of gaan naar de film. Of gaan naar de kerk. Of gaan sporten. Of luisteren naar klankschalen. Iedereen zijn manier. Ik ga Vipassana een kans geven en de volgende maanden dagelijks proberen te mediteren. May all beings be happy.